ՍԵՐԳԵՅ ԵՍԵՆԻՆ «Պարսկական Մոտիվներ»

Էլ իմ վաղեմի վերքը չի ցավի,
Եվ գինու տենդն էլ հոգիս չի հանում.
Ես բուժում եմ ինձ ծաղկունքով ծավի,
Թեհրանի թախծոտ մի թեյարանում:

Թեյարանի տերն,իր գործին հլու,
Ռուս հաճախորդին դուր գալ է ուզում,
Բայց ինձ, փոխանակ թունդ օղի տալու,
Թեհրանական թունդ թեյ է տալիս:


Լցրո՛ւ, բարեկամ,կարմիր թե՛յը քո...
Շա՜տ վարդեր ունես այգում քո բակի,
Իզուր չէր ,որ մեկն արեց ինձ աչքով՝
Իր դեմքին գցած չադրայի տակից:

Մեր աղջիկներին մենք Ռուսաստանում
Կապված չենք պահում ,որպես հլու շուն,
Երբ համբուրում ենք ՝ փող չենք խոստանում
Եվ չե՜նք գործածում դավեր ու դաշյուն՝

Իսկ այս մեկին ,որ դրսից ՝նրբիրան,
Բայց չադրայի տակ ՝բո՛ցի է նման,
Ես կնվիրեմ խորասանի շալ
Եվ ձեր Շիրազի գորգե՛րն աննման...

Դե,բե՛ր ,բարեկամ,թեյը մատուցի՛ր,
Ես քեզ չե՜մ խաբի երբեք իմ օրում,
Պատասխան կտամ ես իմ ասածին,
Բայց քեզ համար չեմ երաշխավորում :

Եվ դու մի նայիր դռան արանքով.
Մե՛կ է, գիտե՛մ տեղն այգու դռնակի...
Իզուր չէր ,որ մեկն արեց ինձ աչքով
Իր դեմքին գցած չադրայի տակից:



Улеглась моя былая рана —
Пьяный бред не гложет сердце мне.
Синими цветами Тегерана
Я лечу их нынче в чайхане.

Сам чайханщик с круглыми плечами,
Чтобы славилась пред русским чайхана,
Угощает меня красным чаем
Вместо крепкой водки и вина.

Угощай, хозяин, да не очень.
Много роз цветет в твоем саду.
Незадаром мне мигнули очи,
Приоткинув черную чадру.

Мы в России девушек весенних
На цепи не держим, как собак,
Поцелуям учимся без денег,
Без кинжальных хитростей и драк.

Ну, а этой за движенья стана,
Что лицом похожа на зарю,
Подарю я шаль из Хороссана
И ковер ширазский подарю.

Наливай, хозяин, крепче чаю,
Я тебе вовеки не солгу.
За себя я нынче отвечаю,
За тебя ответить не могу.

И на дверь ты взглядывай не очень,
Все равно калитка есть в саду...
Незадаром мне мигнули очи,
Приоткинув черную чадру.


1924



                           ***

Ես հարց տվեցի սարաֆին երեկ,
Որ կես թուման է մի ռուբլուն տալիս,
Թե ինչպե՞ս արդյոք,ինչպես պարսկերեն
Չքնաղ Լալային ասեմ ՝«Սիրելիս» :

Ես հարց տվեցի սարաֆին երեկ ,
Մեղմ ,ինչպես Վանա ալիքները բյուր,
Թե ինչպե՞ս արդյոք ,ինչպե՞ս պարսկերեն
Չքնաղ Լալային շշնջամ՝ .«Համբույր»:

Էլի հարց տվի սարաֆին երեկ,
Երկյուղս խորունկ պահած իմ սրտում,
Թե ինչպես արդյոք,ինչպես պարսկերեն
Չքնաղ Լալային ասեմ՝«Իմն ես դու»:

Ու սարաֆն ինձ կարճ տվեց պատասխան,
Որ սերը խոսքով չեն պատմում մեզ մոտ,
Որ սիրո մասին հառաչում  անձայն
Մեկ էլ աչքերն են վառվում կրակոտ:

Համբույրը չունի և ոչ մի անուն,
Համբույրը գիր չէ շիրիմին գրած,
Համբույրը կարմիր վարդով է բուրում
Ու լուռ հալչում է շուրթերի վրա:

Սիրուց երաշխիք երբեք  չեն ուզում,
Սիրողներն հրճվել ու տանջվել գիտեն :
«Դու իմն ես»  միայն ձեռքերն են ասում,
Որ չադրան պոկում ու նետում են դեն:


Я спросил сегодня у менялы,
Что дает за полтумана по рублю,
Как сказать мне для прекрасной Лалы
По-персидски нежное «люблю»?

Я спросил сегодня у менялы
Легче ветра, тише Ванских струй,
Как назвать мне для прекрасной Лалы
Слово ласковое «поцелуй»?

И еще спросил я у менялы,
В сердце робость глубже притая,
Как сказать мне для прекрасной Лалы,
Как сказать ей, что она «моя»?

И ответил мне меняла кратко:
О любви в словах не говорят,
О любви вздыхают лишь украдкой,
Да глаза, как яхонты, горят.

Поцелуй названья не имеет,
Поцелуй не надпись на гробах.
Красной розой поцелуи веют,
Лепестками тая на губах.

От любви не требуют поруки,
С нею знают радость и беду.
«Ты — моя» сказать лишь могут руки,
Что срывали черную чадру.

1924
                        ***


Շահանե ,օ,դու իմ Շահանե,
Հյուսիսից եմ եկել ես հեռու,
Ու պատրաստ եմ ես քեզ պատմելու
Արտերից ու լուսնից մեր անեղծ,
Շահանե,օ, դու իմ Շահանե:

Հյուսիսից եմ եկել ես հեռու,
Ուր լուսինն այնքան մեծ է ու ջինջ.
Ձեր Շիրազը որքան էլ թովիչ,
Բայց էլի ինձ Ռյազանն է գերում,
Հյուսիսից եմ եկել ես հեռու:


Ես պատրաստ եմ հիմա պատմելու,
Որ մազերն իմ առա արտերից,
Թե կուզես փաթաթիր մատներիդ,
Նրանք նուրբ են այնպես ու հլու:

Մեր լուսնի,արտերի մասին լայն
Դու գանգուր մազերից իմ դատիր,
Թանկագինս,ժպտա,կատակիր,
Չարթնացնես իմ հուշերը միայն
Մեր լուսնի,արտերի մասին լայն:

Շագանե,օ, իմ Շագանե,
Հյուսիսում մի աղջիկ կա նույնպես,
Որ դեմքով քեզ նման է այնպես...
Չի կարող նա մտքից  ինձ հանել,
Շահանե ,օ, դու իմ Շահանե:


Шаганэ ты моя, Шаганэ!
Потому, что я с севера, что ли,
Я готов рассказать тебе поле,
Про волнистую рожь при луне.
Шаганэ ты моя, Шаганэ.

Потому, что я с севера, что ли,
Что луна там огромней в сто раз,
Как бы ни был красив Шираз,
Он не лучше рязанских раздолий.
Потому, что я с севера, что ли.

Я готов рассказать тебе поле,
Эти волосы взял я у ржи,
Если хочешь, на палец вяжи —
Я нисколько не чувствую боли.
Я готов рассказать тебе поле.

Про волнистую рожь при луне
По кудрям ты моим догадайся.
Дорогая, шути, улыбайся,
Не буди только память во мне
Про волнистую рожь при луне.

Шаганэ ты моя, Шаганэ!
Там, на севере, девушка тоже,
На тебя она страшно похожа,
Может, думает обо мне...
Шаганэ ты моя, Шаганэ.

1924

                                ***


Դու ասացիր ,որ Սաադին
Միայն կուրծքն է համբուրել:
Ի սեր աստծո ,դու սպասիր,
Կսովորեմ երբևէ:

Դու ասացիր ,որ Ղորանում
Խոսք կա .«Վրեժ ոսոխին»:
Ես ապրել եմ իմ Ռյազանում
Եվ ծանոթ չեմ այդ տողին:

Դու երգեցիր.« Եփրատից դեն
Վարդը թարմ է կույսերից»:
Եթե հարուստ լինեի ես,
Այլ մի երգ կհյուսեի:

Վարդերն այդ ես պոկեցի,
Չէ որ իմ հույսն է հիմի,
Որ սիրելի Շահանեից
Լավն աշխարհում չլինի:

Պատգամներով ինձ մի տանջի,
Պատգամ չունեմ ես հավետ,
Եվ պոետ եմ ծնվել քանի,
Կհամբուրեմ ոնց պոետ:

Ты сказала, что Саади
Целовал лишь только в грудь.
Подожди ты, бога ради,
Обучусь когда-нибудь!

Ты пропела: «За Евфратом
Розы лучше смертных дев».
Если был бы я богатым,
То другой сложил напев.

Я б порезал розы эти,
Ведь одна отрада мне —
Чтобы не было на свете
Лучше милой Шаганэ.

И не мучь меня заветом,
У меня заветов нет.
Коль родился я поэтом,
То целуюсь, как поэт.

19 декабря 1924

«Այդ ինչի՞ց է լուսինն այդպես աղոտ փայլում
Խորասանի այգիներին ու պատերին:
Ես ռուսական ստեպով եմ կարծես քայլում՝
Բիլ մուժի մեջ  ինքըս հազիվ նկատելի:

Մի մութ գիշեր ,անգի՛ն Լալա,այդպես էլ հենց
Հարցըրեցի նոճիներին,սակայն նրանց
Սակավախոս զորքը լռեց՝ գլուխն իրենց
Հպարտորեն դեպի երկինք բարձրացըրած:

«Այդ ինչի՞ց է փայլում լուսինն այդպես տրտում»:
Լուռ անտառում ծաղիկներին հարցրըեցի:
Եվ ծաղիկներն ինձ ասացին.«Կզգաս այդ դու
Խշխշացող կարմիր վարդի թաքուն թախծից»:

Իր թերթերով վարդը կարմիր ծռվեց-ցրվեց,
Իր թերթերով ասաց թաքուն ու ցավագին.
«Քո Շահանեն ուրիշի հետ տաք գուրգուրվեց,
Քո Շահանեն պինդ համբուրեց ուրիշ մեկին:

Քո Շահանեն ասաց.« Ռուսը չի իմանա՜..
Սիրտը երգ է, երգին էլ կյանք ,մարմին դու տուր»:
Դրանից է լուսինն այսպես տրտում-գունատ,
Դրանից է լույսը նրա աղոտ ու թույլ:

Այս կյանքի մեջ շատ են եղել դրժում- դավեր,
Արցունք ու ցավ ՝ սպասողին և չուզողին:
.................................................................
Բայց և այնպես թող օրհնըված լինեն հավետ
Յասամանի գիշերները այս հին հողի:



1925
թարգմ.՝ Վահագն Դավթյան


«Отчего луна так светит тускло
На сады и стены Хороссана?
Словно я хожу равниной русской
Под шуршащим пологом тумана» —

Так спросил я, дорогая Лала,
У молчащих ночью кипарисов,
Но их рать ни слова не сказала,
К небу гордо головы завысив.

«Отчего луна так светит грустно?» —
У цветов спросил я в тихой чаще,
И цветы сказали: «Ты почувствуй
По печали розы шелестящей».

Лепестками роза расплескалась,
Лепестками тайно мне сказала:
«Шаганэ твоя с другим ласкалась,
Шаганэ другого целовала».

Говорила: «Русский не заметит...
Сердцу — песнь, а песне — жизнь и тело...»
Оттого луна так тускло светит,
Оттого печально побледнела.

Слишком много виделось измены,
Слез и мук, кто ждал их, кто не хочет.
.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .
Но и все ж вовек благословенны
На земле сиреневые ночи.


Август 1925



Լինել Բանաստեղծ ՝ միևնույնն է թե
Չխախտել այն,ինչ ճիշտ է և արդար,
Իր նրբին մաշկը սպիապատել,
Հույզերի արյամբ շոյել սիրտն օտար:

Նա՛ է բանաստեղծ,ով լայն է երգում
Եվ դրանով իսկ ճանաչում լայնը:
Սոխակը երգում ու... ցավ չի՜ զգում,
Միշտ նույնն է երգում միևնույն ձայնը:

Նման չէ չխկան խեղճ խաղալիքի
Այն դեղձանիկը ,որի ձայնն է խորթ,
Աշխարհում պետք է խոսքերը երգի
Երգել յուրովի,նույնիսկ որպես գորտ:

նենգել է Մահմեդն իր սուրբ Ղորանում՝
Խմիչքի վրա արգելք  դնելիս,
Ուստի պոետը... նա չի մոռանում
Գինի ընդունել ՝ ցավ ընդունելիս:

Ու երբ գնում է իր սիրած մոտ
Ու տեսնում ՝ պառկած ուրիշի գրկում,
Պահպանված ինչ-որ  հյութով կենսահորդ՝
Նա կնոջ սիրտը դանակ չի զարկում՝

Բայց նա, այրվելով քաջությամբ մոլի ,
Մինչև տան դուռը սուլում էխանդոտ.
«Ի՜նչ կա, կմեռնեմ որպես ,շրջմոլիկ,
Եվ մեզ աշխարհում ա՛յդ էլ է ծանոթ»:

թարգմ. Պ. Սևակ


Быть поэтом — это значит то же,
Если правды жизни не нарушить,
Рубцевать себя по нежной коже,
Кровью чувств ласкать чужие души.

Быть поэтом — значит петь раздолье,
Чтобы было для тебя известней.
Соловей поет — ему не больно,
У него одна и та же песня.

Канарейка с голоса чужого —
Жалкая, смешная побрякушка.
Миру нужно песенное слово
Петь по-свойски, даже как лягушка.

Магомет перехитрил в коране,
Запрещая крепкие напитки,
Потому поэт не перестанет
Пить вино, когда идет на пытки.

И когда поэт идет к любимой,
А любимая с другим лежит на ложе,
Влагою живительной хранимый,
Он ей в сердце не запустит ножик.

Но, горя ревнивою отвагой,
Будет вслух насвистывать до дома:
«Ну и что ж, помру себе бродягой,
На земле и это нам знакомо».

Август 1925




Սիրածիս զույգ կարապ ձեռքերը
Լողում են մազերիս ոսկու մեջ:
Բոլորը աշխարհում երգել են
Ու կրկնել սիրո երգը անվերջ:

Եվ ես  էլ  երբեմնի երգել եմ 
Ու նորից նույն երգն եմ շշնջում,
Քնքշությամբ տոգորված խոսքերը
Դրանից էլ այնքան խորն են շնչում:

Թե վառի քո հոգին սիրո թեժ կրակը,
Սիրտդ գուղձ կդառնա ոսկեղեն,
Եվ միայն Թեհրանի լուսնյակը
Չի կարող քո երգը ջերմացնել:

Չգիտեմ ոնց ապրեմ իմ կյանքը,
Շահայի քնքշանքում ինձ այրեմ,
Ա՜խ , թե օր ծերության 
Ես անցած  երգային սխրանքը
Հիշեմ ու այդ մասին դարդ անեմ:

Ամեն մեկն ունի իր քայլվածքը,
Մեկն ականջ,մյուսն աչք է շոյում:
Թե վատ երգ է հյուսում պարսիկը,
Ուրեմն չի  ծնվել Շիրազում:

Իմ մասին այս երգի համար դուք,
Դուք մարդկանց ասացեք հենց այնպես.
-Նա կերգեր ավելի խոր ու նուրբ,
Սակայն զույգ  կարապից կործանվեց:

թարգմ. Համո Սահյան


Руки милой — пара лебедей —
В золоте волос моих ныряют.
Все на этом свете из людей
Песнь любви поют и повторяют.

Пел и я когда-то далеко
И теперь пою про то же снова,
Потому и дышит глубоко
Нежностью пропитанное слово.

Если душу вылюбить до дна,
Сердце станет глыбой золотою,
Только тегеранская луна
Не согреет песни теплотою.

Я не знаю, как мне жизнь прожить:
Догореть ли в ласках милой Шаги
Иль под старость трепетно тужить
О прошедшей песенной отваге?

У всего своя походка есть:
Что приятно уху, что — для глаза.
Если перс слагает плохо песнь,
Значит, он вовек не из Шираза.

Про меня же и за эти песни
Говорите так среди людей:
Он бы пел нежнее и чудесней,
Да сгубила пара лебедей.


Август 1925